De ‘Chinese droom’ van Xi

Xi Jinping klonk de voorbije week strijdbaar tijdens zijn rondreis door Zuidoost-Azië. Al knijpen de handelstarieven van de Verenigde Staten langzaam China’s keel dicht, de president laat het – ogenschijnlijk – niet aan zijn hart komen. Bang afwachten is er niet bij voor het land van de feniks en de draak. Xi roept op tot bescherming van het systeem van vrijhandel en het streven naar stabiele, mondiale productieketens en internationale samenwerking.

Hij begon maandag aan een trip naar Vietnam, Maleisië en Cambodja. In Vietnam, waar Trump een importheffing van 46 procent oplegde (met voorlopig uitstel), liggen tienduizenden banen op de tocht. Ook voor Maleisië en Cambodja ziet het er allesbehalve rooskleurig uit.

Terwijl de economische groeiverwachtingen krimpen, worstelen de staatsleiders met hun positie tussen de grootmachten China en de VS. Zowel Maleisië, Vietnam als Cambodja proberen hun economische banden met zowel China als het Westen te behouden, zonder openlijk partij te kiezen.

Xi’s boodschap liegt er niet om: kies voor samenwerking met China, en je krijgt infrastructuur, technologie en afzetmarkten in ruil. Geen sancties, geen grillige tweets.

“De invoerheffingen van Trump zijn voor China een gouden kans om zich op te werpen als stabiele handelspartner”, zegt Victor De Decker, onderzoeker geo-economie aan het Egmontinstituut.

“Maar het is niet zo dat China nu plots zijn kans schoon ziet om de VS te vervangen als globale supermacht. China probeert al decennialang zijn macht uit te breiden. Dat komt door de huidige ontwikkelingen niet in een stroomversnelling .”

Xi zoekt wel naar bondgenoten, zoveel is duidelijk. Met de impliciete boodschap: waar Trump verdeelt, wil China verbinden.

Xi Jinping werd donderdag hartelijk ontvangen tijdens zijn bezoek aan Cambodja.AFP

“Xi’s reizen naar de buurlanden stonden al langer op de planning, ze zijn geen reactie op het optreden van de VS”, zegt Dorien Emmers, docent Chinese studies en economie aan KU Leuven.

En hoewel de rondreis goed uitkomt om Xi’s standpunt over te brengen, is de timing tegelijkertijd ongemakkelijk voor China, vertelt Emmers. “De drie landen zitten in de uitstelfase van negentig dagen waarin ze kunnen onderhandelen met de VS. Dat brengt China in een onzekere positie omdat het niet duidelijk is hoe ze zullen reageren.”

De economische aanpak van Xi Jinping kenmerkt zich door voorzichtigheid, in zekere zin is het beleid van China zelf risicoavers. De Chinese leider zwaait sinds 2013 de presidentiële scepter in het land, momenteel is hij bezig aan zijn derde ambtstermijn.

Tot 2018 kende de Chinese grondwet een limiet van twee presidentiële termijnen. Maar in dat jaar werd de bepaling geschrapt door het Nationaal Volkscongres, dat grotendeels onder partijcontrole staat. Daardoor is het mogelijk dat Xi levenslang president blijft op voorwaarde dat hij telkens herbenoemd wordt.

De huidige Chinese leider werd geboren in 1953 als zoon van een prominente partijfunctionaris. Xi maakte een bewogen jeugd door tijdens de Culturele Revolutie, waarin zijn vader werd gezuiverd en hijzelf naar het platteland werd gestuurd. Deze ervaringen hebben zijn visie op macht en controle diepgaand beïnvloed, klinkt het in verschillende biografieën.

Sinds zijn functie als secretaris-generaal van de Communistische Partij van China (CPC) in 2012 heeft Xi zijn macht geconsolideerd door een combinatie van autoritaire binnenlandse controle en assertieve buitenlandse politiek, met als doel China te positioneren als een dominante wereldmacht zonder westerse inmenging.

Zijn benoeming als president in 2013 is weliswaar het zichtbaarst op het wereldtoneel, maar is in wezen ceremonieel. Als partijleider heeft hij meer macht. Die functie liet hij in 2022 voor de derde keer verlengen op het Partijcongres.

“Xi’s droom staat heel concreet uitgeschreven”, zegt Emmers. “Er worden twee langetermijndoelen aan gekoppeld, de twee honderdjarige doelstellingen.”

De eerste honderdjarige doelstelling moest tegen de 100-jarige verjaardag van de Communistische Partij bereikt worden, die was in 2021. Tegen die tijd moest China een gematigd welvarende samenleving worden met materiële welstand.

De tweede honderdjarige doelstelling is gebaseerd op de honderdste verjaardag van de Volksrepubliek China, in 2049. Emmers: “Tegen die tijd heeft China als doel gesteld dat het een volledig ontwikkelde natie is: welvarend, machtig, democratisch, cultureel ontwikkeld, harmonieus, socialistisch en gemoderniseerd.”

Binnen die context spreekt China vaak over drie globale initiatieven, zegt Emmers. Die maken deel uit van een bredere poging om een alternatief te bieden voor het westerse liberale model.

Deze illustratie is een fictief schilderij, gecreëerd door onze chef vormgeving met behulp van een AI-beeldgenerator.DM

“In het Globale Veiligheidsinitiatief gaat het over bijdragen aan een veilige en vreedzame wereldorde. Dat is iets wat China eigenlijk nooit deed. Zij wilden zich vooral niet in internationale conflicten mengen. Nu staan ze meer open voor internationale samenwerking waarbij ze blijven benadrukken dat de principes van nationale soevereiniteit en non-interventie heel belangrijk zijn. Dus dat er in de besluitvorming en andere landen niet zomaar tussenbeide gekomen mag worden.”

In die zin wordt de macht van Xi vergeleken met die van Mao Zedong, die van 1949 tot aan zijn dood in 1976 partijleider en staatshoofd in China was. Al zijn er significante verschillen. Waar Mao regeerde via politieke campagnes vol geweld en sociale ontwrichting, kiest Xi voor autoritaire stabiliteit. Hij wil orde, discipline en technocratische controle, geen permanente revolutie.

Xi’s ideologie, bekend als ‘Xi Jinping Thought’, benadrukt de centrale rol van de Communistische Partij, nationale eenheid en het streven naar de ‘Chinese droom’ van nationale heropleving tegen 2049, het 100-jarige bestaan van de Volksrepubliek China .

Veroveren van de Europese markt

De EU en China zijn belangrijke handelspartners: in 2024 bedroeg de bilaterale handel meer dan 850 miljard euro. Peking probeert Europa al een aantal jaren nadrukkelijker aan zich te binden door middel van investeringen in infrastructuur, energienetwerken en technologiebedrijven.

De Chinese strategie is tweevoudig. Het land presenteert zich als stabiliserende factor, in contrast met het grillige Amerika. Maar het probeert ook greep te krijgen op de Europese besluitvorming via diplomatieke charmeoffensieven zoals het Belt and Road Initiative (BRI), een project om de economische groei te bevorderen door middel van meer verbindingswegen langs de oude Zijderoute en de Maritieme Zijderoute, de zeeweg.

In 2020 bereikten Brussel en Peking een voorlopig investeringsakkoord (CAI), maar de ratificatie strandde wegens Europese zorgen over mensenrechten.

“Ongeacht of het om de VS of EU gaat, China wil geen handelsbarrières omdat het vertrouwen heeft in zijn concurrentievoordeel”, zegt Jasper Roctus, China-onderzoeker aan het Egmontinstituut. “In het geval van de VS is het dus heel simpel: eerst moet er einde komen aan de tarieven, daarna kan er gepraat worden. Waarbij China wellicht kleine concessies doet naar de Amerikaanse import om Trump wat gezichtsverlies te besparen.”

Wat Europa betreft, droomt China volgens Roctus van een ‘autonome’ EU, die dus niet luistert naar de VS, en van een verdrag over reguleringsreciprociteit: een versoepeling van de regels voor buitenlandse investeringen in China, in ruil voor een eventuele gelijkere behandeling en de volledige toegang voor Chinese investeerders in de EU.

In een ideale Chinese wereld worden de barrières in de Europese markt afgebouwd, meent Roctus. Zeker op het gebied van technologie en groene industrie, waar Chinese bedrijven als BYD (elektrische wagens), Huawei (5G) en CATL (batterijen) een groter marktaandeel willen veroveren.

Xi Jinping werd in mei 2024 uitgenodigd door Frans president Emmanuel Macron om het onder meer over de globale handel te hebben.AFP

De Chinese economie is gelaagd en complex, met veel hoogtechnologische export die een steeds belangrijkere rol speelt. “Ook de groene economie en de groene energie komen meer op het voorplan van het Chinese handelsbeleid”. zegt Victor De Decker. “China heeft export gediversifieerd van de VS en zijn eigen technologische ecosysteem opgebouwd, grotendeels onafhankelijk van de VS, waardoor het ook op andere technologische vlakken niet meer van Amerika afhangt. In de chiptechnologie en dergelijke heeft China ondanks Amerikaanse exportbeperkingen veel vooruitgang geboekt. Daarin staat China nu veel sterker dan in 2018, toen Trump aan zijn eerste ronde van handelstarieven begon.”

Hoe dan ook zullen de Amerikaanse tarieven pijn doen in China. Hoewel Xi handelspartners zoekt, blijft hij gereserveerd. In China is het buitenlandbeleid eigenlijk bijzaak, het wordt vooral afgetoetst aan wat de gevolgen zijn voor het binnenlandse beleid.

“We overschatten dat: buitenlandbeleid is geen belangrijke prioriteit in China, de focus ligt eerst en vooral bij het interne beleid”, zegt De Decker. “Dat is sterk gericht op de controle van de eigen burgers en van informatie en dat zal de komende jaren niet veranderen.”

Is een invasie van Taiwan op til?

In maart 2025 hield China opnieuw grootschalige militaire oefeningen rond Taiwan. Het ging om lucht- en zeemanoeuvres die volgens het Taiwanese ministerie van Defensie “een simulatie van een blokkade” waren.

De timing was niet toevallig: enkele weken voordien was de nieuwe Taiwanese president Lai Ching-te beëdigd, een uitgesproken lid van de onafhankelijkheidsgezinde Democratische Progressieve Partij (DPP). Volgens Peking is Taiwan een afvallige provincie die vroeg of laat weer met het moederland herenigd moet worden. Elke verkiezing in Taiwan die resulteert in een DPP-overwinning, wordt in China gezien als een provocatie.

China doet de oefeningen af als “routine”, maar volgens buitenlandse waarnemers zijn ze bedoeld om druk uit te oefenen op Taipei én om signalen af te geven aan Washington en Brussel. Europa zit ook hier in een spagaat. Enerzijds erkent de EU officieel het één-China-beleid, anderzijds is er toenemende steun voor Taiwan als democratisch bolwerk in Azië.

President Lai reageerde fel op de militaire oefeningen: “China probeert ons te intimideren, maar Taiwan is geen pion. Wij zijn een soeverein democratisch land en we zullen onze defensie versterken én internationale samenwerking zoeken.”

Taiwan wil de samenwerking met Europese landen versterken. In april werd een niet-bindend samenwerkingsmemorandum ondertekend met Tsjechië, Estland en Litouwen rond halfgeleidertechnologie. Ook keurde het Europees Parlement een resolutie goed waarin Taiwan “een essentiële partner in de Indo-Pacifische stabiliteit” wordt genoemd.

Beelden van de militaire oefeningen rond Taiwan worden gedeeld op schermen in Peking.AFP

Voor Peking zijn dat rode lijnen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken waarschuwt dat “elke vorm van officiële erkenning van Taiwan als natie” zal leiden tot “ernstige consequenties”. Toch lijkt Taiwan niet van plan te buigen.

In een recente toespraak aan de National Defense University zei Lai: “Vrijheid is geen cadeau. Wij verdedigen onze waarden met vastberadenheid en rekenen op gelijkgezinde partners.”

Volgens professor internationale politiek Sven Biscop (UGent en Egmontinstituut) willen de Chinezen vooral laten zien dat ze de wil en de capaciteit hebben om militaire actie te ondernemen als ze zich daar volgens hen toe gedwongen voelen, maar dat ze een invasie nog altijd het liefst vermijden. “We weten natuurlijk niet echt wat China denkt, maar het lijkt erop dat ze duidelijk hun grenzen aangeven.”

Jasper Roctus meent dat China naar een situatie wil waarin het de capaciteit heeft om Taiwan aan te vallen. Want die heeft het volgens Roctus nu niet. “Je ziet het jaar 2027 vaak terugkomen, dan zou China wel die capaciteit hebben, op papier althans. Maar dat betekent niet dat Peking daadwerkelijk tot een invasie zal overgaan.”

Een blokkade van Taiwan lijkt een realistischer scenario, denkt de onderzoeker. “Maar dan nog is de prijs van zo’n blokkade groot. Want het Westen zou het zien als een eenzijdige Chinese actie die kan leiden tot een totale ontkoppeling met de VS en Europa. Europa zou bijvoorbeeld een boycot met sancties kunnen instellen, zoals tegen Rusland. En dat heeft China nu echt niet nodig.”

Toch zal China zijn plannen om Taiwan terug te nemen niet veranderen, zegt China-expert Sara Van Hoeymissen (Koninklijke Militaire School). “Wat er ook gebeurt met Trump, China’s plannen lopen onverminderd verder. Ik kan me inbeelden dat Xi Jinping de analyse maakt dat de kaarten voor hem niet zo slecht liggen.

“Als Trump verschillende landen in de regio van zich vervreemdt en als hij aan Taiwan zegt dat het meer moet doen om zichzelf te verdedigen, kan dat gunstig zijn voor Xi Jinping.”

Van Hoeymissen gaat ervan uit dat China in de toekomst dus wel degelijk zal overgaan tot een poging om Taiwan opnieuw in te lijven. “Als je kijkt naar China’s retoriek, zowel intern als naar de buitenwereld toe, staat het voor mij redelijk buiten kijf dat het land geen compromissen sluit over Taiwan.”

Hoewel het natuurlijk ook op een andere, ongewapende manier kan, veronderstelt ze. “Ze kunnen ook een situatie creëren waarin Taiwan zo’n zware economische prijs moet betalen voor zijn onafhankelijkheid dat het toch zal kiezen om zich bij China aan te sluiten.

Taiwan zit hoe dan ook in een moeilijke positie. “In het begin van de oorlog in Oekraïne hebben de Taiwanezen zich sterk achter president Zelensky geschaard”, weet Biscop. “Met het idee: denk straks ook aan ons als wij de volgende zijn die met een invasie te maken krijgen.

“Maar sinds de vernedering van Zelensky in het Witte Huis hebben de Taiwanezen hun kar gekeerd. De regering en de media zijn plots zeer kritisch tegenover Zelensky in de hoop dat Trump begrijpt dat ze niet meer meegaan in het verhaal van Oekraïne. En in de hoop dat Trump hen dan ook niet moet laten vallen.”

Taiwan is momenteel onderworpen aan een invoerheffing van 32 procent op de meeste producten naar de VS, met uitzondering van halfgeleiders. Hoewel chips voorlopig zijn vrijgesteld, blijft de situatie onzeker, met mogelijke toekomstige gevolgen voor de Taiwanese chipindustrie.

De Taiwanese regering noemt de invoerheffingen “onredelijk” en reageert met een steunpakket van 880 miljard Taiwanese dollar (zo’n 23,8 miljard euro) om de getroffen sectoren te steunen. Daarnaast stelt Taiwan voor om Amerikaanse producten zonder invoerheffingen toe te laten en de investeringen in de VS te verhogen, in de hoop de spanningen te verminderen.

Intussen heeft TSMC, ’s werelds grootste chipfabrikant in Taiwan, aangekondigd dat het de komende jaren 100 miljard dollar zal investeren in Amerikaanse productiefaciliteiten, waaronder 65 miljard voor fabrieken in Arizona. Het grootste deel van de chipgigant blijft echter in Taiwan, waardoor het bedrijf kwetsbaar blijft voor mogelijke toekomstige Amerikaanse handelsmaatregelen.

Op 1 april veroordeelde het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de “agressieve militaire activiteiten en retoriek” van Peking met betrekking tot de oefeningen in de Straat van Taiwan. Eerder had de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth de regio bezocht en Japan en de Filipijnen verzekerd dat Amerika hen tegen China zou blijven verdedigen.

Amerikaans president Trump kondigde begin maart een investering aan in het Taiwanese chipbedrijf, na een bezoek van TSMC-CEO Che Chia Wei.Photo News

De VS hadden hun standpunt ten aanzien van Taiwan niet gewijzigd, beklemtoonde Hegseth. Ook herhaalde het Pentagon dat China de grootste bedreiging bleef voor de VS. Trump zelf zwijgt voorlopig in alle talen over de kwestie-Taiwan.

“De Chinezen houden nauwlettend in de gaten wat er onder de regering-Trump gebeurt en hoe ver ze kunnen gaan”, zegt Malcolm Davis, senior analist bij het Australian Strategic Policy Institute, in The Guardian.

Hoe zwaar het Amerikaanse leger zich moet bemoeien met het Indo-Pacifische gebied en hoe ver de VS moet gaan om Taiwan te beschermen tegen China, zijn kwesties waarover Trumps hoogste ambtenaren verdeeld zijn, zegt een voormalig medewerker van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in hetzelfde artikel.

“Er zijn verschillende, concurrerende kampen die je zou kunnen vergelijken met een koninklijk hof, die allemaal strijden om het laatste woord en de invloed van Trump”, aldus de voormalige medewerker. “Er is zeker verdeeldheid over het Taiwan-beleid tussen traditionele National Security-mensen zoals Marco Rubio en Mike Waltz versus MAGA-mensen.”

Mocht China daadwerkelijk eenzijdig ingrijpen in Taiwan, wordt het in elk geval heel moeilijk voor de VS om dat zomaar te laten gebeuren, denkt Roctus.

Onderhandelen met de VS of niet?

Na de tumultueuze aanpak van de Amerikaanse handelstarieven en de strategische spierballentaal in de Zuid-Chinese Zee, vragen velen zich af of China en de VS ooit nog een uitweg vinden voor hun handelsoorlog. Trump zegt weliswaar op een telefoontje te wachten uit Peking, China gaat er vooralsnog niet op in. Het land wil praten, maar niet buigen.

“De reputatie van de Amerikaanse dollar is aan het verzwakken. China speelt, zoals altijd, een langetermijnspel. Ze geloven dat Trump uiteindelijk zal moeten toegeven”, zegt de Britse voormalige politicus Rory Stewart in de podcast ‘The Rest is Politics’ . “Dat zou een vernedering voor hem zijn. Volgens China kunnen zij de prijsstijgingen beter verdragen dan de Amerikanen. Ze zouden zelfs een recessie beter aankunnen, al is het maar omdat hun systeem geen dictatuur is zoals vaak wordt gedacht.”

Alicia García-Herrero, hoofdeconoom voor Azië-Pacific bij Natixis, zei in een interview met Channel News Asia op 10 april dat de strategie van Trump gericht is op het loskoppelen van de Amerikaanse economie van die van China.

Ze waarschuwde dat deze aanpak niet alleen gevolgen heeft voor de bilaterale relatie tussen de VS en China, maar ook bredere implicaties heeft voor de wereldwijde handelsdynamiek, waarbij landen in Zuidoost-Azië en Europa mogelijk in de knel komen.

“China bekijkt dit vanuit het perspectief van een opkomende macht, waarbij het ervan uitgaat dat het voor de wereld heel moeilijk zal zijn om twee grootmachten te hebben”, veronderstelt Van Hoeymissen.

“China probeert nu zijn eigen ruimte te creëren en breidt zijn contacten met andere landen en internationale organisaties uit. Maar ik denk dat we de zelfverzekerde houding van Xi Jinping niet moeten interpreteren als een vertrouwen dat het wel goed komt met de Chinese economie. De Amerikaanse invoerheffingen zullen heel zwaar wegen.”

Van Hoeymissen denkt niet dat Xi snel zal onderhandelen met de VS. “De relatie tussen de twee landen is zo complex dat dezelfde problemen vroeg of laat weer zullen opduiken. Voor China is de handelsoorlog al jaren aan de gang. Of het nu de Democraten of de Republikeinen zijn, de VS zien China als een bedreiging omdat het een succesvolle opkomende macht is.”

China haalt de banden opnieuw aan met de buurlanden en met Europa en onderhoudt zijn handelsrelatie met Rusland, maar volgens Van Hoeymissen kunnen maar heel weinig landen vervangen wat de VS specifiek te bieden heeft.

Donald Trump en XI Jinping in 2017, een jaar voordat Trump aan de eerste ronde van handelstarieven begon.AFP

“Een logisch alternatief is dat China zijn eigen afzetmarkt gaat ontwikkelen. Maar daar lijkt Xi Jinping bezwaren tegen te hebben. Hij wil niet dat China te snel een consumptieland wordt. In plaats daarvan zet hij in op de productiecapaciteit.

“Xi vindt dat zijn land zoveel mogelijk zelfbedruipend moet zijn. Dat betekent dat China die productie ergens moet kwijt kunnen. Als de VS wegvalt, kunnen ze proberen het gat te dichten met de banden met Zuidoost-Azië, Europa en nog een aantal landen. Die landen kunnen nooit de rol van de VS als afzetmarkt op zich nemen.”

China hoopt enerzijds op een modus vivendi met de VS, denkt Van Hoeymissen. “Anderzijds zet het in op zijn eigen markt en invloedssfeer, waarbij het land probeert de rest van de wereld te overtuigen om misschien niet voluit te kiezen voor China, maar het in elk geval niet te laten vallen.”