Czy wykształceni milenialsi są dziś biedniejsi niż ich rodzice, kiedy byli w tym samym wieku?

Z badania opublikowanego w "American Journal of Sociology" wynika, że najważniejsza różnica między pokoleniem dzisiejszych 30- i 40-latków a ich rodzicami polega na dysproporcjach w wynagradzaniu wzorców rodziny i kariery. Bo dziś bogaci millenialsi zarabiają i posiadają więcej niż kiedykolwiek, ale ci, którzy mają mniej, o stabilizacji finansowej mogą jedynie pomarzyć.

Z kolei raport sporządzony kilka lat temu przez amerykański Health Foundation pokazuje, że millenialsi mogą być pierwszym pokoleniem, którego stan zdrowia jest gorszy niż ich rodziców. Wynika to między innymi z przewlekłego stresu spowodowanego śmieciowymi umowami, brakiem pracy, a także wpływem mediów społecznościowych.

Ty się lepiej ucz

Kamila zdawała maturę 24 lata temu. Z dzieciństwa, podobnie jak Monika, najbardziej pamięta, jak rodzice powtarzali jej, że ona "ma się tylko uczyć". I że jej taty prawie nie było w domu.

— Mieszkaliśmy w trzypokojowym mieszkaniu na warszawskim Żoliborzu, mama była nauczycielką, tata rozkręcał swój pierwszy biznes: sklep z obuwiem sportowym — opowiada Kamila. — Z wykształcenia był elektromechanikiem, ale całe życie marzył o własnej firmie i o tym, jak za pierwszy milion kupuje "lepszy" samochód. Ciężko pracował, wchodził w różne spółki, w końcu rzeczywiście mu się udało. No i jak już pojawiły się pieniądze, to zaczął doglądać budowy naszego dom, więc znów go prawie nie widzieliśmy.

Kamila wspomina, że uczyła się bardzo dobrze, ale też trochę nie miała innego wyjścia. — Moja mama była polonistką w podstawówce, do której uczęszczałam. Jeśli miałam problemy z geometrią, korepetycji udzielał mi po lekcjach mój pan od matematyki. Czułam się trochę jak w klatce, ale wiedziałam, że nie mogę zawieść rodziców. Od mamy słyszałam, że "mam pod nosem wszystko", a ona mogła "tylko marzyć o takich warunkach do nauki".

Poszła do dobrego warszawskiego liceum, świetnie zdała maturę i dostała się na studia prawnicze. Tyle że od czasu ukończenia tego kierunku nie pracowała w zawodzie. Przez chwilę szlifowała język w niemieckiej korporacji, w dziale administracji. Potem założyła z koleżanką działalność gospodarczą, szyły ubranka dla dzieci.

— Przez moment ten biznes w miarę funkcjonował, ale nie dawał takich dochodów, żebyśmy mogły się w niego zaangażować na 100 proc. i ostatecznie upadł. Dziś jestem copywriterką, pracuję na umowę o dzieło. Mieszkanie z mężem wynajmujemy, mamy 8-letnią córkę, nie czujemy żadnej stabilizacji. A od rodziców ciągle słyszymy: no jak to możliwe, że mieliście taki start, a nic nie osiągnęliście? W życiu nie czułam większej frustracji, niż w dniu, w którym skończyłam 40 lat — dodaje Kamila.

"Nauka to potęgi klucz", "ucz się, to będziesz kimś, to coś osiągniesz..." — słyszała od mamy także 44-letnia Agata. Studiowała medycynę, ale, jak sama przyznaje, nie zrobiła i nie zrobi nigdy takiej kariery naukowej jak jej ojciec, profesor medycyny. — Skończyłam te same studia co on, samotnie wychowuję dwie córki i po prostu biegam z dyżuru w szpitalu na przyjęcia w prywatnej przychodni, żeby zapewnić moim dzieciom godny byt. Kiedy wracam do domu, jestem tak zmęczona, że chcę tylko przytulić córki i z nimi pobyć — mówi. Jest przekonana, że jej rodzice są zawiedzeni tym, że nie wypuszcza co miesiąc artykułów naukowych i nie jeździ na zagraniczne szkolenia czy sympozja. — Inna sprawa, że też nie wykazują specjalnej chęci, żeby mi jakoś pomóc, wziąć czasem wnuczki pod opiekę. Oni zrobili karierę, bo mną zajmowała się babcia. Ja, żeby wyjść z domu i dorobić, musiałam zatrudnić opiekunkę. Koło się zamyka — tłumaczy.

Agata miała w dzieciństwie przyjaciółkę, której rodzice świetnie wykorzystali transformację ustrojową: założyli na osiedlu zakład wulkanizacyjny. Dzień w dzień ciężko pracowali na swój sukces, dziś zatrudniają kilkadziesiąt osób, firma świetnie prosperuje.

— Moja przyjaciółka i jej siostra miały w latach 90. o wiele więcej niż przeciętnie dzieciaki i też "miały się tylko uczyć". Skończyły szkołę średnią i rodzice opłacili im studia na prywatnej i drogiej warszawskiej uczelni. Ukończyły kierunki, które ich w ogóle nie interesowały, chyba stosunki międzynarodowe... Ale to były bardziej ambicje rodziców, niż szczyt marzeń i plan na życie dzieci.

Monika nie spełniła marzeń taty, nie wybrała studiów prawniczych, a postanowiła zostać nauczycielką. — Był załamany, bo chciał dla mnie jak najlepiej, co dla niego znaczyło stabilność finansową, dobrze płatną pracę. A nauczyciele — wiadomo.

W tym roku Moniki syn zdaje maturę. Rozmawiała ostatnio z przyjaciółkami, jak spojrzenie na ten egzamin i studia się zmieniło. — Rozumiem naszych rodziców sprzed ponad 20 lat. Oni wiedzieli, że wychowani w małych miasteczkach nie mamy szans na lepsze życie, na wyrwanie się z szarej codzienności. Nasza matura to był czas ogromnego bezrobocia, biedy w Polsce, dlatego nas cisnęli. Chcieli dla nas czegoś innego, sami często nie mogli iść na studia, bo nie mieli za co, nie wierzyli w swoje możliwości. My mieliśmy żyć inaczej, mieliśmy wykorzystać swoją szansę, ale nikt nie wiedział, w jakim punkcie znajdziemy się dwie dekady później.

Monika zrezygnowała z pracy w szkole prawie osiem lat temu, dziś szkoli nauczycieli, prowadzi warsztaty, ukończyła kilka podyplomówek, by pomagać rodzicom w wychowaniu ich dzieci. — Jestem panią swojego losu, ile pracuję, tyle mam. I to samo mówię synowi: wybierz studia, które cię nie ograniczą, które dadzą możliwość rozwoju, nie zamkną cię w jednej klatce, bo przecież mając 19 lat tak naprawdę niekoniecznie musisz wiedzieć, czego chcesz dla siebie za kolejne 10 i też nie wiesz, jak świat będzie wyglądał.

Witkowi się w życiu udało

Prawda jest taka, że w obliczu dynamicznych zmian społecznych i ekonomicznych milenialsi coraz częściej spoglądają wstecz z nostalgią na stabilność i uporządkowanie życia, które mieli ich rodzice. Socjolożka Dorota Peretiatkowicz zauważa, że milenialsi zazdroszczą boomersom długich karier w jednym miejscu pracy i jasno wyznaczonych celów życiowych.

Ekspertka podkreśla, że w przeszłości życie było bardziej przewidywalne, istniały też jasne granice między sferą prywatną a zawodową. Dzisiejsze realia rynku pracy, z jej niepewnością i koniecznością ciągłego dostosowywania się do zmieniających się warunków, sprawiają, że długofalowe planowanie kariery staje się wręcz niemożliwe.

— Widzę, jak znajomi się motają, szukają dla siebie miejsca po czterdziestce, zwłaszcza ci, którzy utknęli na etatach po studiach i dziś rozumieją, że nie są tam, gdzie chcieliby być. Praca nie daje im satysfakcji, także tej finansowej i to ich frustruje — mówi Monika i dodaje: — Patrzą na swoich znajomych, którzy zamiast talentu do matematyki czy fizyki, mieli smykałkę do interesów i dziś mają własne biznesy, zarabiają kasę, jeżdżą co kwartał na tygodniowe wakacje. Pewnie mają swoje problemy, ale nie te pod tytułem: uczyłam się, haruję i choć obiecywano mi złote góry, dziś nerwowo sprawdzam konto przed pierwszym dniem kolejnego miesiąca.

Przyjaciółka Agaty, ta co rodzice mają zakład wulkanizacyjny, ukończyła kursy, dzięki którym dziś wykonuje zabiegi w salonie kosmetycznym, bo to jest jej prawdziwa pasja. Młodsza siostra Agaty wyszła za mąż, wychowuje trójkę dzieci, nie pracuje i nie ma "swoich" pieniędzy. Mówi, że studia nie były jej do niczego potrzebne. Że "bokiem jej wyszło to studiowanie".

— Chyba wielu milenialsów zostało w pewnym momencie popchniętych przez rodziców do robienia czegoś, czego nigdy nie chcieli robić — zastanawia się głośno Kamila. — I pewnie stąd tyle nieudanych karier, tyle kryzysów psychicznych. Mam wśród znajomych osoby w moim wieku z depresją i wypaleniem zawodowym. Oni robią rozliczenie swojego dotychczasowego życia i często mają duży żal do rodziców. Głównie o to, że wymagali, ale nie słuchali. Bo nie mieli czasu. No i na nic się zdały te inwestycje w edukację, kursy przygotowawcze na studia, płatne uczelnie. Większość z tych osób miała nakładzione do głowy, że jak się będą tyle uczyć i pokończą wszystkie szkoły, to pracodawcy się będą o nich bili.

Z takim przekonaniem kolega Kamili, Wiktor, odrzucał kolejne propozycje. Wszystkim mówił, że przecież za dwa i pół tysiąca złotych to on pracować nie będzie, w końcu skończył studia, ma w życiu większe ambicje. Ostatecznie Wiktor wyjechał za granicę i tam przez lata spełniał się w zawodzie bankowca, tam też założył rodzinę. Dziś razem z żoną i dziećmi znów mieszka w Polsce, ale nie pracuje, zajmuje się córką i synem, odłożył tyle, że go na takie życie stać.

— O tak, ja też słyszałam, żeby się uczyć, bo od razu będzie łatwiej w życiu — mówi Ewa, czterdziestolatka z Konstancina. — W praktyce wygląda to tak, że każdemu różnie się w życiu ułożyło. Ostatnio miałam spotkanie z moją klasą ze szkoły średniej. Muszę powiedzieć, że to nie jest tak, że ludzie, którzy się słabiej uczyli, skończyli źle i nie mają nic. Ci, co byli wybitnymi uczniami, niekoniecznie zrobili superkariery... Części moich znajomych faktycznie studia się przysłużyły i dziś świetnie zarabiają, robią fajne rzeczy.

Ewa opowiada, że z jej klasy kilka osób zostało na uczelniach i narzeka na zarobki. To oni zazwyczaj mówią, że "Witkowi w szkole szło gorzej, a dziś ma się doskonale". Ale Witek miał fajny pomysł na firmę, zaryzykował i pewnie jakąś rolę odegrało też w jego historii szczęście. A im zabrakło pewności siebie, żeby wyruszyć po więcej. — Cieszą się z etatu, ale też czują niedosyt, że mogliby mieć więcej. Bo przecież widzą, że sąsiad podjeżdża pod dom lepszym samochodem albo znowu zmienia sprzęt w mieszkaniu na nowy... A oni trzymają się kurczowo tego, co mają — tłumaczy.

"To jest całkiem inne życie"

Ewa uważa, że dobre wykształcenie oznacza więcej otwartych drzwi na starcie, ale bardziej liczy się to, czy ten dobry start potrafimy wykorzystać. A to już zupełnie inna sprawa.

— Mój młodszy o dwa lata brat całe życie przepracował na "śmieciówkach" i rodzice uważają go za tego, któremu w rodzinie naprawdę "nie wyszło" — dodaje jeszcze Agata. — Kolejnym punktem zapalnym jest to, że nie ma mieszkania na kredyt, jak "normalni ludzie w jego wieku" i że przez dziewięć miesięcy nie podejmował w ogóle żadnej aktywności zawodowej, bo miał epizod depresji. Mój ojciec, profesor medycyny, skomentował ten kryzys słowami, za które wstydzę się za niego do dziś. Karol usłyszał od niego: "Całe życie pracowałem i nie narzekałem, żebyś wyszedł na ludzi, a ty to wszystko zmarnowałeś". Od tego czasu nie mają ze sobą kontaktu. I myślę, że tata nas nigdy nie zrozumie. Ani tego, że to jest już całkiem inne życie niż to, w którym oni dorośleli, zakładali rodziny i zarabiali pieniądze.