Wie een herinnering wil dat de hel de anderen zijn, kan ook vandaag best even door de grote socialemediakanalen scrollen. Sinds de veelbesproken bidongooier zich heeft aangegeven bij de politie, is de klacht van wielerploeg Alpecin-Deceuninck het minste van zijn zorgen.

Op Facebook en X fantaseren mensen openlijk hoe ze het gezicht van de twintiger zullen bewerken als ze hem onder ogen komen. Zijn naam en foto’s doen breed de ronde, en ook de recente dood van een familielid wordt door velen aangegrepen om hem uit te lachen. Nog voor de man veroordeeld is, gaan alle remmen los en mag de publieke opinie hem alvast een eerste keer straffen.

De bidongooier mag aansluiten in een weinig eervol rijtje van onbekende Vlamingen die weten hoe de publieke schandpaal aanvoelt. Smartphones zorgen ervoor dat iedereen die de publieke ruimte betreedt de hoofdrolspeler van het volgende virale filmpje op sociale media kan worden. Wie de pech heeft om een stommiteit te begaan als de camera’s draaien, kan daar tot het einde van zijn dagen mee geconfronteerd worden. Ook als die fout niet strafbaar is.

Jonagoldman

In 2021 ontdekte een 65-jarige man de impact van het internet toen hij in de supermarktketen wild tekeerging tegen een medewerker omdat er geen appels meer waren. De jonagoldman was geboren en zijn tirade werd een van de best bekeken video’s van het jaar op nieuwssites, maar ondertussen zette die éne fout zijn bestaan wel op zijn kop.

“Het filmpje dat heel België rondging, verwoest mijn leven”, vertelde de man toen aan Het Nieuwsblad. “En dat van mijn vrouw. Onze dochter, zoon en schoonkinderen willen me niet meer zien. Ik heb door die video ruzie met de helft van mijn familie. Ze verwijten me dat ik zo tekeerging in de Aldi. Dat ik een zot ben.”

De ‘jonagoldman’.Social

Aangezien zijn familie niet meer naar hem wilde luisteren, zag hij zich genoodzaakt om opnieuw het publieke forum op te zoeken en via de media te reageren.

Mensen die publiekelijk aan de schandpaal genageld worden, hebben wel degelijk juridische middelen om zich te verweren. Door het portretrecht is het bijvoorbeeld verboden om zomaar beelden van anderen te verspreiden zonder dat zij daar toestemming voor geven. “Doxing is geen apart misdrijf, al kan gegevens van anderen bekendmaken wel onder andere misdrijven vallen”, zegt cybercrime-expert Sofie Royer (KU Leuven).

Tot 15.000 euro

Een inbreuk op de GDPR-wetgeving kan een geldboete van 250 tot 15.000 euro opleveren. Wie schuldig bevonden wordt aan elektronische belaging kan boetes tot 2.000 euro en gevangenisstraffen tussen acht dagen en een jaar krijgen. Een kanttekening is wel dat misdrijven in een tekst als drukpersmisdrijven beschouwd worden en dus voor het hof van assisen berecht moeten worden.

“In de praktijk komt het dus zelden tot een vervolging”, zegt Royer. “Als Acid de namen van de Reuzegommers in een tekst had gedeeld, was de kans op een proces zelfs veel kleiner.”

Enkele jaren geleden waren slachtoffers van doxing nog vooral hoofdfiguren uit virale filmpjes of plegers van ‘kleine’ misdrijven. Een fietser die op kerstdag in 2020 een kleuter omverduwde in de Hoge Venen diende bijvoorbeeld een klacht in wegens belaging omdat de vader van het kind zijn beeltenis online deelde. En de man die de hond Dribbel neerstak, kreeg doodsbedreigingen voor hij een celstraf van vijf maanden met uitstel kreeg.

De fietser die een kleuter een duw gafRV

Sinds de zaak-Reuzegom is doxing steeds vaker een middel waarmee de publieke opinie haar eigen gerechtigheid afdwingt in complexe dossiers die de maatschappij ontwrichten. Het gaat dan onder meer over de strijd tegen seksueel geweld, racisme of klassenjustitie.

Het enthousiasme om het heft in eigen handen te nemen kan een signaal zijn dat er wat schort aan het vertrouwen in het gerecht, al zijn er ook risico’s aan verbonden. Zo werd na het vonnis in de verkrachtingszaak rond de Leuvense student gynaecologie de verkeerde jongen aan de schandpaal genageld. De online detectives spelden zijn naam verkeerd, waardoor een leeftijdsgenoot de volle lading kreeg.

Heksenjachten

De name and shame-aanpak kan hiaten binnen justitie blootleggen en helpen om sluimerende wantoestanden aan te kaarten. Racisme van ordediensten wordt zo vaak pas geloofd als het op beeld wordt vastgelegd. Ondertussen nemen rechtbanken de impact van publieke heksenjachten ook vaker in overweging wanneer zaken voorkomen.

Het Openbaar Ministerie eiste eind vorig jaar geen straf voor een Brusselse barman die ervan beschuldigd werd twee vrouwen verkracht te hebben. Het parket achtte de feiten bewezen, maar de man was ‘online al genoeg gelyncht’. Hij was zijn job verloren en moest onderduiken omdat zijn persoonlijke gegevens gedeeld werden. Uiteindelijk werd hij vrijgesproken omdat de rechter twijfelde over de feiten, maar het parket ging in februari nog in beroep.

Dribbel, het hondje dat werd doodgestoken door een jogger.rv

Ook bij de Reuzegommers werden de straffen gemilderd door de ‘negatieve mediaberichtgeving’ over de beklaagden.

Royer heeft gemengde gevoelens bij de manier waarop justitie online lastercampagnes kan aanhalen als verzachtende omstandigheid. “Het is niet min om in het oog van de storm terecht te komen. Justitie moet daarom optreden tegen doxers, maar je kan je wel de vraag stellen of ze die publieke schandpaal niet op een bepaalde manier legitimeert door er rekening mee te houden bij de straftoemeting.”