Op 19 januari kondigde militair historicus Tom Simoens aan dat hij geen interviews meer zou geven. Simoens is academicus aan de Koninklijke Militaire School en tot dan een van de meest gevraagde analisten over de oorlog in Oekraïne.

“Belangrijke dienstmededeling aan alle media! Ik duw met onmiddellijke ingang de pauzeknop in”, zo maakte Simoens op X bekend.

Die pauze duurt nu al drie maanden. Simoens geeft zelf geen enkele toelichting, maar volgens verschillende bronnen nam hij zijn beslissing na negatieve feedback van de legerleiding. Hij zou aangesproken zijn omdat hij kritiek had geuit op het Oekraïense leger, dat nu een belangrijke bondgenoot is voor ons land.

Door de oorlog in Oekraïne zijn militaire experts niet meer weg te slaan van het televisiescherm of uit de kranten. Al meer dan drie jaar zijn ze nodig om duiding te geven bij de ontwikkelingen aan het front. Meer en meer worden ze ook geraadpleegd voor hun kijk op de uitdagingen voor de Belgische defensie.

Als hun visie niet overeenstemt met de belangen van het Belgische leger, of met die van bondgenoten, ligt dat blijkbaar toch moeilijk. Volgens meerdere bronnen binnen het leger waar De Morgen mee sprak, zijn enkele experts op de vingers getikt door de legerleiding.

Beleidsverklaring

Het voorval met Simoens gaat lijnrecht in tegen de beleidsverklaring die Theo Francken als nieuwe minister van Defensie begin maart heeft gepubliceerd. Daarin kondigt Francken een einde aan van ‘la grande muette’, letterlijk de grote stomme. Het moet volgens hem gedaan zijn met de geslotenheid van vroeger.

De minister vindt dat militaire experts een belangrijke rol hebben om de bevolking goed te informeren. Ze dragen zo ook bij aan een positief imago van het leger. Op sociale media herhaalde Francken nog eens dat “topofficieren” duiding moeten kunnen geven.

“Meer dan ooit moeten de Chef Defensie en militaire experts zich vrijuit kunnen uitdrukken over de geopolitieke situatie en militair-technische kwesties”, schrijft Francken in zijn beleidsverklaring.

Het is de vraag of legerbaas Frederik Vansina daar ook zo over denkt. Zoals Simoens is berispt over een strategische analyse, kreeg een andere expert kritiek over een ‘militair-technische kwestie’ in de media.

Enkele weken geleden was er discussie over de ‘kill switch’ waarmee de Amerikanen de ultramoderne F-35-vliegtuigen van een afstand zouden kunnen uitschakelen.

In Het Nieuwsblad gaf Frederik Coghe, professor ballistiek aan de militaire school, een andere interpretatie aan de kill switch dan minister Francken en defensiebaas Vansina. Die ontkenden op hetzelfde moment in de media het bestaan van zo’n kill switch. Het lag extra gevoelig omdat België meer F-35-jachtvliegtuigen wil aanschaffen, bovenop de 34 die er al zijn besteld.

“Er wordt gevraagd om op te letten wanneer we technische vragen beantwoorden over politiek gevoelige dossiers”, zegt Coghe erover aan De Morgen. “Ik sta nog altijd achter mijn technische uitleg, maar ik begrijp zeker wel dat de timing ongelukkig was.”

Coghe kan leven met de interne kritiek en wil geen nieuwe polemiek starten, net omdat defensie steeds meer op de voorgrond komt. Hij heeft het over een spanningsveld tussen de rol van professor en die van militair. “Ik vind wel dat defensie met onze specialisten naar buiten moet treden. En geen gaten mag laten vallen waar pseudospecialisten in springen. Dat gebeurt nu al te vaak en dat leidt tot een foute perceptie en negatieve gevolgen voor defensie.”

Academische vrijheid

Geen van de experts kreeg voor alle duidelijkheid een spreekverbod opgelegd. Maar het lijkt er sterk op dat ze enkel een boodschap mogen geven als die het leger goed uitkomt. Dat zit enkele professoren aan de militaire school hoog. Er is bij hen dan ook begrip van de stap van Simoens om geen interviews meer te geven.

De professoren vinden dat hun academische vrijheid hen zou moeten toelaten om open over hun expertise te spreken. “De belangen van defensie zijn die van het algemeen publiek”, zegt een van hen. “Daarom hebben we de plicht om het publiek correct in te lichten.”

De reprimande richting Simoens zou rechtstreeks van bij de defensiebaas komen. Die wil volgens bronnen een strakker geregisseerde communicatie. Reglementair zijn medewerkers van defensie ook automatisch gebonden aan loyaliteit aan het leger.

Defensie beraadt zich over richtlijnen. Een mogelijkheid is dat experten eerst toestemming moeten vragen aan de persdienst en uitdrukkelijk binnen hun vakgebied moeten blijven. Kan een historicus dan nog iets zeggen over troepenverschuivingen in het heden?

“Als die richtlijn heel strak is, dan ga ik ook de moeite niet meer doen om journalisten te woord te staan”, zegt een KMS-prof. “Als het vooral een last wordt, moet de persdienst zelf maar communiceren.”

Het kabinet van minister Francken verwijst voor commentaar naar de persdienst van defensie. Die wil de communicatiestrategieën “niet in detail beschrijven in de pers”, maar benadrukt inspanningen te leveren “om zo transparant en communicatief mogelijk” te zijn.