Met lichte verwarring keken Brazilianen woensdag toe hoe hun president Luiz Inácio Lula da Silva (79) op het vliegtuig stapte naar Moskou. Had hij thuis niet belangrijker zaken aan zijn hoofd, zoals het corruptieschandaal rond de pensioenen dat het landelijke nieuws domineert? En wat heeft de leider van de grootste democratie van Latijns-Amerika te winnen bij een ontmoeting met oorlogspresident Vladimir Poetin?

Alleenheersers

Lula is deze vrijdag een van de weinige democratisch gekozen leiders die vanaf de eretribune op het Rode Plein de militaire parade van het Russische leger zullen gadeslaan. De Russische herdenking van de overwinning op nazi-Duitsland wordt sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de grote invasie van Oekraïne in 2022 door de meeste staatshoofden vermeden.

Zodoende bevindt Lula zich in Moskou tussen mannen als Nicolás Maduro en Miguel Díaz-Canel, presidenten van Venezuela en Cuba, dictators Aleksandr Loekasjenko van Wit-Rusland en Abdel Fattah al-Sisi van Egypte en de Chinese alleenheerser Xi Jinping, aan wie Lula na Rusland een bezoek brengt in Peking. De Slowaakse premier en Rusland-vriend Robert Fico is de enige EU-leider in het gezelschap.

In officiële uitingen wekt de Braziliaanse regering de indruk dat de trip de normaalste zaak van de wereld is. Brazilië en Rusland onderhouden al twee eeuwen diplomatieke relaties, stelt een persbericht. Tussen januari en maart exporteerde Brazilië voor ruim een miljard euro aan soja en rundvlees naar Rusland en kocht het voor 10 miljard euro Russische olie en kunstmest.

“Lula kon de uitnodiging niet afslaan”, reageert de Braziliaanse politicoloog Nauê Azevedo, verbonden aan de Universiteit van Brasilia. “We hebben Rusland nodig vanwege de kunstmest”, zegt hij via de telefoon.

Alternatief forum

Bovendien is Brazilië dit jaar voorzitter van het Brics-genootschap van ‘zuidelijke’ economieën. De Brics, een vijftien jaar geleden opgericht economisch bondgenootschap van Brazilië, Rusland, India en China, zijn in recente jaren flink uitgebreid als alternatief forum voor landen die een ‘multipolaire’ wereld nastreven waarin het Westen niet langer de dominante macht is.

“Lula’s reis naar Rusland werd aanvankelijk gezien als een informele bijeenkomst van de oorspronkelijke Brics-leden vooraf aan de top in Rio de Janeiro in juli”, reageert politicoloog Guilherme Casarões, verbonden aan denktank FGV in São Paulo. Maar vervolgens bleek dat India en Zuid-Afrika (de ‘s’ in Brics) wegbleven uit Moskou.

Ondanks Lula’s houding van ‘neutrale’ speler op het wereldtoneel en eerdere mislukte pogingen om te bemiddelen tussen Rusland en Oekraïne, kan Brazilië worden beschouwd als een ‘mild pro-Russisch’ land, zegt Casarões via de telefoon. Ook de Braziliaanse ex-president Jair Bolsonaro bezocht Poetin, destijds vlak voor de Russische invasie van Oekraïne.

ANP / EPA

Zelf verdedigde Lula zijn Moskou-trip deze week met een omslachtig zinnetje in een bericht op X: “Mijn bezoek aan Rusland bevestigt opnieuw onze toewijding aan het multilateralisme.” Hij kiest geen kant, zo beweert hij, hij praat met iedereen. Ook met Vladimir Poetin, over handel én over de oorlog en hoe die te beëindigen.

Vredespogingen

In 2023, twee jaar voordat Donald Trump zichzelf tot vredespresident uitriep en een delegatie naar Moskou stuurde voor vredesonderhandelingen met Poetin, wierp Lula zich al op als bemiddelaar. Net als Trump wees ook Lula aanvankelijk naar Oekraïne als medeschuldige aan de oorlog. In april 2023 besprak hij in Peking met president Xi een plan voor een vredescoalitie van ‘neutrale’ zuidelijke landen.

Sindsdien is van Lula’s vredespogingen weinig meer vernomen. In februari bekritiseerde hij nog wel de Amerikaanse president omdat die (aanvankelijk) alleen met Poetin onderhandelde en niet met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. “Ik denk dat dat verkeerd is.” Maar nu is het Lula die afreist naar Moskou en enkel met Poetin spreekt.

Ongemakkelijk

Hij deed recent wel een poging om Zelensky te bellen, maar die bedankte voor het telefoontje. “Lula gaat, letterlijk, laten zien dat hij naast Poetin staat”, zei een anonieme Oekraïense ambtenaar eind april tegen de Braziliaanse tak van CNN.

Het Moskou-bezoek heeft zodoende gevolgen voor de internationale reputatie van Brazilië, voorspelt politicoloog Casarões. “Het maakt Brazilië niet minder democratisch, maar maakt wel dat Brazilië internationaal minder met democratie wordt geassocieerd.”

De Braziliaanse president zal hopen iets van resultaat rond Oekraïne te kunnen presenteren na zijn een-op-eenontmoeting met Poetin, voorspelt politicoloog Azevedo. “Hij zal in zijn statement de nadruk leggen op de oorlog.” Eén ding weet de expert zeker: “Het wordt hoe dan ook ongemakkelijk.”