In video’s die rondgaan wordt een naakte jongen met dichtgetapete mond geschopt en vernederd, ook wordt er met een vuurwapen geschoten. Zijn dat excessen?

‘Helaas niet. Dit speelt in het hele land, alleen blijft het vaak onzichtbaar voor ouderen. Jongeren delen dit soort video’s onderling, via afgesloten profielen of groepen, voor anderen buiten die online-omgeving zijn ze vaak niet te zien. In 2022 zag ik een filmpje van een 10-jarige jongen in Rotterdam die zich moest uitkleden, werd geslagen en vervolgens op zijn knieën excuses moest maken. Daarna ben ik gaan onderzoeken hoe breed dit speelde en al snel werd duidelijk dat dit echt overal voorkomt, ook buiten de Randstad. Onder hele jonge kinderen, maar ook onder oudere jongeren van in de twintig.’

De ruzie tussen twee rivaliserende jongerengroepen in Beverwijk liep zo hoog op dat scholen dicht moesten. Een jongen uit de groep uit het Haarlemse Schalkwijk zei dit weekend tegen de NOS dat hij wil dat het stopt; dat iedereen weer z’n eigen ding gaat doen, maar dat dat niet meer kan. Dat hoorden jullie ook vaak?

‘Vechtpartijen en geweld zijn natuurlijk van alle tijden, maar doordat alles wordt gefilmd en gedeeld, is er een nieuwe dimensie bij gekomen. Ruzies laaien daardoor sneller op, escaleren en zijn lastiger te stoppen. Wat je ziet, is dat er pas wordt ingegrepen als je al hoog in de geweldsspiraal zit. Dan is het moeilijk om nog iets te doen.

‘De impact voor slachtoffers is ook groter geworden: slachtofferschap duurt veel langer als iemand steeds weer opnieuw met beelden wordt geconfronteerd. Als je fysiek en online bent vernederd, neemt de wil om wraak te nemen toe, om te laten zien dat je niet over je heen laat lopen. En die wraak telt alleen als die ook weer gefilmd wordt.

‘Vaak gaan steeds meer mensen zich met het conflict bemoeien. Omstanders hitsen elkaar op en spelen zowel on- als offline een belangrijke rol. Je hebt jongeren die de beelden verder verspreiden, maar ook getuigen die je op de filmpjes ziet juichen en lachen. Die groep is vaak gevoelig voor status en onder groepsdruk ook bereid geweld te plegen.

‘Voor heel veel jongeren is dit gewoon sensatie. Daarin zie ik een taak voor scholen weggelegd: maak bespreekbaar hoe erg het kan zijn voor een slachtoffer en bij wie je terechtkan als iets gaande is. Daarvan zijn veel scholieren zich niet bewust.’

Criminoloog Shanna Mehlbaum: ‘Doordat alles wordt gefilmd en gedeeld, is er een nieuwe dimensie bij gekomen.’

U deed onderzoek naar dit redelijk nieuwe fenomeen voor het onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap van de Politieacademie en kwam vrijdag met een hernieuwde ‘handreiking’ met aanbevelingen, om betrokkenen aan te zetten tot actie?

‘Sinds een half jaar zie je dat er steeds meer aandacht voor komt en politie, scholen, gemeenten en jongerenwerkers er lokaal mee aan de slag gaan. Maar het lijkt erop dat de ernst van de zaak nog steeds niet helemaal is doorgedrongen.

‘Je zou willen dat het vangnet rondom jongeren weer op orde wordt gebracht, dat ze weten: als er iets speelt, kan ik terecht bij een jongerenwerker, of een jeugdagent. En dat geldt natuurlijk ook voor ouders. Zij moeten leren herkennen welke signalen er zijn als je kind slachtoffer of dader is. Ze zijn zich vaak helemaal niet bewust van wat hun kind on- of offline doet. Maar als je zoon of dochter ineens stiller wordt, of zich terugtrekt, is het verstandig met elkaar in gesprek te gaan en desnoods eens mee te kijken wat er online gebeurt.’

De betrokkene die zijn verhaal doet bij de NOS stelt dat naar de politie gaan geen zin heeft, dat het dan alleen maar erger wordt. Dat zien jullie ook veel, omdat jongeren geen snitch willen zijn?

‘Als jongeren iets niet willen, is het als verklikker te worden exposed op sociale media. De consequenties kunnen groot zijn en leiden tot nieuwe mishandelingen, of hun adresgegevens worden gedeeld. Toch blijven wij erbij dat het altijd goed is om dingen te melden, liefst zo vroeg mogelijk, als er alleen een conflict is en nog geen sprake van geweld. Dat maakt ingrijpen gemakkelijker.’

Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat het verspreiden van dit soort beelden strafbaar wordt. Er wordt gewerkt aan een wet die dat mogelijk maakt. Daar bent u geen voorstander van?

‘Nee, omdat het de daders niet zal afschrikken. Iets doen wat niet mag, zal eerder statusverhogend werken. Je ziet op snapchat nu ook video’s voorbijkomen waarin jongeren vol trots delen dat ze zijn opgepakt. Wel vind ik dat er meer verantwoordelijkheid moet worden gelegd bij de platforms die deze beelden verspreiden. Door de beelden voelen jongeren zich steeds onveiliger, waardoor ze het gevoel hebben dat ze zich ook moeten bewapenen en steeds vaker een mes meenemen als ze naar buiten gaan.’