De aankondiging van massale stijgingen van invoerheffingen in Amerika heeft een schokgolf veroorzaakt in de financiële markten. Dat Trump op bombastische wijze sprak van een ‘Liberation Day’ die Amerika naar ongekende welvaart zou leiden hielp niet.

Vanwaar die paniek? Trump bracht met zijn tarievenschok de Smoot-Hawley Tariff Act van 1930 in herinnering. Elke econoom leert uit de cursus economische geschiedenis hoe die Tariff Act een proces van tegenmaatregelen op gang bracht en de internationale handel deed ineenstorten. Dit droeg bij tot de spectaculaire terugval van de productie en een dramatische stijging van de werkloosheid. De Grote Depressie volgde.

In feite is de tariefstijging die nu door Trump wordt doorgevoerd nog groter dan die in 1930. Niet te verwonderen dus dat beleggers de link leggen met de Smoot-Hawley Act en het ergste vrezen voor de toekomst. Immers, tegenmaatregelen zullen zoals in de jaren dertig volgen. China heeft trouwens reeds represailles aangekondigd. Andere landen zullen volgen.

De vrees bij velen is dat dit kan leiden, zoals in de jaren dertig, tot een ongecontroleerde dynamiek van protectionistische tegenmaatregelen die op hun beurt tot nieuwe represailles leiden en tot het uiteenrafelen van de internationale handel.

Hoe waarschijnlijk is een dergelijk doemscenario? En kan het vermeden worden?

Eerst een belangrijk cijfer. De invoer van de VS vertegenwoordigt vandaag amper 11 procent van de totale invoer in de wereld. Dat betekent dus dat in principe 89 procent van de wereldhandel gevrijwaard kan blijven van de effecten van de Trump-schok. Maar dat was ook zo in 1930 en toch stortte de wereldhandel in elkaar. Waarom?

Het had te maken met het feit dat de andere landen in gespreide orde reageerden. De Britten sloten hun grenzen af behalve voor hun koloniale gebieden. Wanneer de nazi’s aan de macht kwamen sloot Duitsland zijn grenzen voor de hele wereld. Andere landen volgden. Een helse neerwaartse spiraal van tegenmaatregelen op tegenmaatregelen volgde.

Een dergelijk scenario is vandaag minder waarschijnlijk, denk ik. We zien overal dat toenadering gezocht wordt tussen handelspartners buiten de VS. De EU zoekt toenadering tot India, Latijns-Amerika, zelfs China. Die landen doen hetzelfde. Voorlopig lijkt het erop dat het de intentie van vele landen is om een open handelssysteem te behouden onder elkaar.

Toch zijn er risico’s. Trump zal proberen bilateraal te onderhandelen. Dit kan de kiem worden van oncontroleerbare domino-effecten die kunnen leiden tot een neerwaartse spiraal. Immers, als alle landen als bedelaars naar Washington trekken om speciale gunsten te verkrijgen van de maffiabaas, dan zal die ervan profiteren om die landen uit elkaar te spelen. Een gunst hier, een gunst daar in de hoop dat landen dan tegen elkaar represailles nemen. Dat was het scenario van de jaren dertig van de vorige eeuw.

Hoe kan zoiets vermeden worden? Hier zijn enkele principes die tot doel moeten hebben de VS te isoleren. De VS worden dan een geïsoleerd protectionistisch bastion waardoor de economische schade voor de VS ook maximaal zal zijn en de economische schade voor de rest van de wereld minimaal.

Een eerste principe moet zijn dat landen geen bilaterale onderhandelingen met de VS aangaan. Dergelijke onderhandelingen houden het risico in van nieuwe discriminaties waarbij sommige landen gunstigere behandelingen krijgen dan andere. Dat kan dan op zijn beurt leiden tot tegenmaatregelen tussen derde landen. China heeft dit goed begrepen en heeft nu reeds maatregelen tegen de VS aangekondigd zonder te wachten op dubieuze onderhandelingen met een maffiabaas.

Het tweede principe moet zijn dat proportionele tegenmaatregelen tegen de VS worden genomen in de context van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). De WTO laat tegenmaatregelen toe tegen een land dat unilateraal tarieven verhoogt. Op die manier geven landen buiten de VS een signaal dat ze een ‘rules-based’-systeem willen behouden. En een systeem gebaseerd op regels is de beste garantie voor het behoud van open handelsrelaties. Een dergelijke aanpak maakt ook duidelijk dat de VS zich buiten het internationaal handelsstelsel heeft geplaatst terwijl de andere landen er nog altijd deel van uitmaken.

Ten derde zal het ook belangrijk zijn dat derde landen nieuwe handelsakkoorden onder elkaar aangaan. Die akkoorden zullen de VS verder isoleren, de schade voor dat land maximaal maken en de schade voor derde landen minimaal. Dat moet het doel blijven. Of dat zal lukken blijft een open vraag.